dr n. med. Ewa Czapińska-Ciepiela

Specjalista neurolog, Centrum Leczenia Padaczki i Migreny w Krakowie

Aż 80% ludzi na świecie, włączając w to osoby z migreną, codziennie spożywa kawę. Większosć z nich nie wyobraża sobie rozpoczęcia dnia bez filiżanki tego aromatycznego napoju. W kawie znajduje się nie tylko kofeina – aktywne składniki kawy to ponad 1000 substancji, których działanie nie zostało dokładnie poznane.

 Poza kawą, kofeina znajduje się też w innych wyrobach spożywczych i medycznych, takich jak:

• herbata
• guarana
• gorzka czekolada
• napoje energetyzujące
• cola
• niektóre leki przeciwbólowe

Działanie kofeiny

Kofeina oddziałuje na cały organizm: powoduje wzrost ciśnienia tętniczego krwi, przyspieszenie bicia serca. Ponieważ kofeina przenika do mózgu, również tam wykazuje swoje działanie pobudzające, wzmagając czujność i koncentrację.
Badania wskazują, że umiarkowane spożycie kawy (300-400 mg kofeiny, czyli 3-4 filiżanki kawy dziennie) przez osoby zdrowe nie powoduje negatywnych skutków ubocznych dla zdrowia.
Co więcej, regularne spożywanie kawy poprawia pamięć i koncentrację, a także zmniejsza ryzyko wystąpienia chorób neurologicznych, takich jak choroba Parkinsona, choroba Alzheimera i udar mózgu a także przeciwdziała rozwojowi depresji, nowotworów, cukrzycy i chorób serca. Kawa może być elementem zdrowej i zróżnicowanej diety. Na zbyt dużą ilość kawy powinny jednak uważać osoby cierpiące na nadciśnienie tętnicze i choroby wątroby oraz kobiety w ciąży.

Migrena i kofeina – czy mogą się lubić?

Wpływ kofeiny na przebieg migreny jest dyskutowany od wielu lat. Jedni widzą w niej czynnik wyzwalający migrenę, inni lekarstwo na nią. Z jednej strony osobom chorym na migrenę zaleca się unikanie kofeiny, z drugiej strony kofeina jest składnikiem wielu leków przeciwbólowych polecanych w leczeniu migreny. Skonsternowani tymi sprzecznymi informacjami pacjenci, którzy przychodzą do mnie, chcieliby wiedzieć, ile kofeiny mogą dziennie spożyć, by nie nasiliło to ich bólów głowy oraz w jaki sposób dokładnie kofeina wpływa na przebieg migreny.

Kofeina i leczenie napadu migreny

Kofeina wykazuje właściwości łagodzące ból i z tego powodu jest składnikiem dodawanym do leków przeciwbólowych. Jej działanie opiera się o:

• hamowanie odczuwania bólu
• ułatwienie wchłaniania innych leków przeciwbólowych w żołądku
• utrzymanie prawidłowego napięcia ściany naczyń krwionośnych

Kofeina wydaje się więc idealnym dodatkiem do leków przeciwbólowych używanych do przerywania napadu migreny. Trzeba jednak pamiętać, że złożone środki przeciwbólowe nie powinny być stosowane w migrenie częściej niż przez 8 dni w miesiącu. Częstsze ich stosowanie może bowiem prowadzić do pojawienia się bólu głowy spowodowanego nadużywaniem leków przeciwbólowych, tak zwanego “bólu głowy z odbicia”, który znacznie komplikuje przebieg migreny.

Czy kofeina prowokuje migrenę?

Od 6 do 15% osób z migreną podaje spożycie kawy i innych napojów zawierających kofeinę jako
bezpośrednią przyczynę napadu migreny. Może być to spowodowane tym, że kofeina:

• obniża poziom magnezu we krwi
• powoduje zwiększone wydalanie wody z organizmu, co prowadzi do odwodnienia

W obu tych sytuacjach migrena jest jednak wywołana przez czynniki wtórne do spożycia kofeiny, a nie przez nią samą. Bardzo prawdopodobne wydaje się też, pojawiające się w trakcie fazy przepowiadającej migreny symptomy takie jak ziewane, sennosć i spadek energii, skłaniają pacjentów do wypicia kawy, co prowadzi do wyciągnięcia fałszywego wniosku, że to kawa wywołała migrenę. Prawdopodobnie spożycie kawy wywołuje migrenę nawet rzadziej, niż wskazują na to badania ankietowe.

Co więcej uważa się, że unikanie czynników prowokujących migrenę może skutkować rozwinięciem się jeszcze większej wrażliwością na nie. A więc całkowite ich wyeliminowanie nie przyniesie pożądanych skutków w postaci wyeliminowania migreny. Zupełnie inaczej jest z nagłym zaprzestaniem picia kawy, które jako czynnik wyzwalający migrenę podaje nawet do 30% osób. Najbardziej znaną manifestacją tej sytuacji jest tak zwana “migrena weekendowa”, do której wystąpienia przyczynia się pominięcie porannej dawki kawy o zwykłej godzinie z powodu dłuższego snu.

Nadużywanie kofeiny i migrena przewlekła

Badania wskazują, że częste spożycie kofeiny przez osoby z migreną wiąże się z większym ryzykiem rozwinięcia się u nich migreny przewlekłej. Dzieje się tak między innymi dlatego, że spożycie więcej niż 2 filiżanek kawy dziennie (co odpowiada 200 mg kofeiny) może zwiększać szansę na pojawienie się migreny w danym dniu. Osoby zagrożone migreną przewlekłą stosują również
większą ilość leków przeciwbólowych zawierających kofeinę, co sprzyja występowaniu przewlekłego bólu głowy.

Podsumowanie

• Kofeina bardzo rzadko bywa “wyzwalaczem” migreny. Osoby chore na migrenę nie mają więc powodu do całkowitego rezygnowania ze spożywania kofeiny. Zaleca się by kofeina była spożywana w postaci kawy, ze względu na jej dodatkowe właściwości prozdrowotne.
• Dzienna dawka kofeiny u osoby z migreną nie powinna przekraczać 200 mg, co odpowiada 2 filiżankom kawy. Należy pamiętać również o tym, że kofeina znajduje się w innych napojach oraz lekach.
• Leki przeciwbólowe zawierające kofeinę są skuteczniejsze niż zwykłe leki przeciwbólowe, ale nie powinny być stosowane częściej niż przez 8 dni w miesiącu.
• W celu uniknięcia weekendowych napadów migreny należy pić kawę codziennie o podobnych porach, co będzie przeciwdziałało wyzwoleniu bólu głowy spowodowanego odstawieniem kofeiny.
• Redukcji dziennej dawki kofeiny należy dokonywać stopniowo w ciągu kilku tygodni.

Źródła naukowe:

• The ambiguous role-of caffeine in migraine headache: from trigger to treatment Nowaczewska M, Wicinski M, Kazmierczak W.
  Nutrients, 2020
• Association of diet and headache
  Jahromi SR, Ghorbani Z, Martelletti P, Lampl C, Togha M, on behalf of the School of Advanced Studies of the European Headache Federation (EHF-SAS)
  The Journal of Headache and Pain, 2019

• Dietary aspects of migraine trigger factors
  Rockett FC, de Oliveira VR, Castro K, Chaves MLF, da S Perla A, Perry IDS
  Nutrition Reviews, 2012

dr n. med. Ewa Czapińska-Ciepiela

Specjalista neurolog, Centrum Leczenia Padaczki i Migreny w Krakowie